Tο «σύνδρομο της ύβρεως» και η άσκηση της εξουσίας Πόσο οι αρρώστιες των ηγετών επηρέασαν την πολιτική ιστορία του 20ού αιώνα Του Θαναση Bασιλειου ΝΤΕΪΒΙΝΤ ΟΟΥΕΝ Ασθενείς ηγέτες στην εξουσία μετ. Ρούλα Κοκολιού εκδ. Καστανιώτης - σελ. 473 Γνωρίζατε ότι από τους 37 συνολικά διατελέσαντες προέδρους των ΗΠΑ έως το 1974, σχεδόν οι μισοί (49%) έπασχαν από κάποια σημαντική ψυχική νόσο, και μάλιστα το 27% από αυτούς κατά τη διάρκεια άσκησης των καθηκόντων τους; Ο Ρούζβελτ ήταν πολύ άρρωστος και εξασθενημένος την εποχή της διάσκεψης της Γιάλτας. Ο Τσόρτσιλ κατανάλωνε μεγάλες ποσότητες οινοπνευματωδών και έπασχε κατά περιόδους από σοβαρή κατάθλιψη. Στα απομνημονεύματα του λόρδου Μοράν, προσωπικού γιατρού του Τσόρτσιλ, αναφέρεται ότι βρισκόταν σε ιδιαίτερα άσχημη ψυχολογική κατάσταση πριν από την επίσκεψή του στην Αθήνα τον Δεκέμβριο του 1944. Ο πρόεδρος Νίξον έπασχε από αλκοολισμό και ο πρόεδρος Τζόνσον από μελαγχολία και καρδιακές διαταραχές πριν από την εκλογή του. Το ερώτημα που τίθεται εδώ -και είναι σοβαρό- είναι κατά πόσο η σωματική ή και ψυχική υγεία τους επηρέαζε τις αποφάσεις τους για θέματα που είχαν ιστορικές συνέπειες για την ανθρωπότητα. Ο λόρδος Οουεν, με την ιδιότητά του ως γιατρός νευρολόγος, που από νεαρή ηλικία μπήκε στην πολιτική, από το 1962, αναλαμβάνοντας από το ’68 καίριες κυβερνητικές θέσεις (υπήρξε ο νεότερος Βρετανός υπουργός Εξωτερικών της εποχής του) είναι ο ιδεώδης συγγραφέας που θα μπορούσε να ασχοληθεί με το θέμα. Πολιτική και ιατρικήΤο βιβλίο του Οουεν για τις ασθένειες των διαφόρων αρχηγών κρατών από το 1901 έως το 2007, θα μπορούσε να διαβαστεί σαν ιστορία, σαν πολιτική, φιλοσοφική και ηθική πραγματεία που συμπυκνώνει την εμπειρία, την επιστημοσύνη, την κρίση και την αγωνία ενός αριστοτέχνη του είδους. «Οι αντιστοιχίες μεταξύ πολιτικών και γιατρών, πολιτικής και ιατρικής, με συνάρπαζαν σε όλη την ενήλικη ζωή μου. Η διπλή μου ιδιότητα, ως γιατρού και πολιτικού, αναμφίβολα ενίσχυσε το ενδιαφέρον μου και επηρέασε τις απόψεις μου. Ειδικότερα ασχολήθηκα με τις επιπτώσεις των ασθενειών αρχηγών κρατών στον ρου της ιστορίας. Είναι ένα αντικείμενο που εγείρει πολυάριθμα ερωτήματα. Πόσο η ασθένεια επηρέασε τις αποφάσεις τους; Τι κινδύνους ενέχει η συγκάλυψη της ασθένειας; Ποιες είναι οι δυσκολίες στην απομάκρυνση των ασθενών ηγετών από την εξουσία τόσο στα δημοκρατικά όσο και στα αυταρχικά καθεστώτα; Και, τέλος, ποιες είναι οι ευθύνες των γιατρών τους; Εχουν μόνο καθήκον απέναντι στον ασθενή τους, όπως συμβαίνει κατά κανόνα, ή μήπως οφείλουν να λάβουν υπόψη τους την υγεία ολόκληρου του πολιτικού οικοδομήματος και του λαού; Ο βαθμός στον οποίο η ασθένεια επηρεάζει τη λειτουργία της κυβέρνησης και τις αποφάσεις των αρχηγών κρατών προκαλώντας παραφροσύνη, με την έννοια της απερισκεψίας, της ανοησίας και της παρορμητικότητας, ήταν ένα θέμα που αντιμετώπισα άμεσα ως υπουργός Εξωτερικών, και το οποίο δεν έπαψε να με απασχολεί από τότε». Στα δύο πρώτα κεφάλαια ο λόρδος Οουεν παραθέτει μια γενική επισκόπηση της κατάστασης της υγείας διαφόρων πολιτικών αντρών, ενώ στα επόμενα πέντε κεφάλαια αναφέρεται σε μεμονωμένες περιπτώσεις. Εξετάζει την ασθένεια του Βρετανού πρωθυπουργού σερ Αντονι Ιντεν κατά την κρίση της Διώρυγας του Σουέζ το 1956, αναλύει τη συμπεριφορά του προέδρου Τζον Κένεντι το 1961 κατά την πανωλεθρία στον Κόλπο των Χοίρων και τη συνάντησή του με τον Νικίτα Χρουστσόφ, ασχολείται με την περίπτωση της υγείας του Σάχη του Ιράν τα χρόνια πριν από την Ισλαμική Επανάσταση του 1979, την περίπτωση του Γάλλου προέδρου Φρανσουά Μιτεράν (υπέφερε από καρκίνο του προστάτη καθ’ όλη τη διάρκεια παραμονής του στην εξουσία, για δεκατέσσερα χρόνια, τα έντεκα από τα οποία απέκρυπτε την πάθησή του από τον λαό). Τέλος, εξετάζει την υβριστική συμπεριφορά των περιπτώσεων Τζορτζ Μπους και Τόνι Μπλερ σε σχέση με το μείζον θέμα της δράσης τους στον πόλεμο του Ιράκ. Στα δύο τελευταία κεφάλαια ο Οουεν προτείνει για το μέλλον κάποιες ασφαλιστικές δικλίδες που οφείλει να εξετάσει η παγκόσμια κοινότητα προκειμένου προφυλαχθεί από τις ενδεχόμενες συνέπειες της ασθένειας των αρχηγών κρατών και καταλήγει στα συμπεράσματά του. Το σύνδρομο της ύβρεως δεν είναι, προς το παρόν, ένας παραδεδεγμένος ιατρικός όρος, αλλά η «μέθη της εξουσίας» είναι μια υπαρκτή κατάσταση που ανοίγει την κουβέντα για ένα θέμα συναρπαστικό, αρκετά πρωτότυπο και συνάμα πολύ λεπτό κι ευαίσθητο στον βαθμό που αγγίζει λεπτά σημεία της σχέσης της ιατρικής με την ευρύτερη πολιτική. Ο Οουεν πραγματεύεται θέματα μεγάλης σημασίας που η πρόσφατη ιστορία έδειξε ότι παρέμειναν καλυμμένα παρά την αναμφίβολα μεγάλη σημασία τους και, κυρίως, τις συνέπειές τους για τις τύχες των λαών.